Manje poznati manastiri koje treba obići u Srbiji

10. Manastir Crna Reka sa crkvom Svetog Mihajla i Gavrila

Manastir se nalazi na oko 4 km od sela Ribarica izmedju Rožaja i Novog Pazara, u klisuri koju je napravila ponornica Crna Reka, po kojoj je manastir i dobio ime. Manastirska crkva posvećena je svetim arhangelima Mihajlu i Gavrilu. To je pećinski manastir – monaška isposnica, koji je u početku bio uklesan i uvučen u pećinski deo strme litice Mokre Gore. Kasnije su monasi tu sazidali svoje kelije oko crkve, ozidali pećinu i podigli mali drveni pokretni most preko suvog korita reke koja ponire neposredno iznad manastira i ponovo izranja iz zemlje nakon nekoliko stotina metara svog podvodnog toka. Osim neobičnog položaja, prirode koja ga okružuje i arhitekture, manastir Crna Reka vekovima privlači i svojom mističnošću, čudotvornim ozdravljenjima i nerazjašnjenom prošlošću. Jedan je od tri kultna isceliteljska mesta Srpske pravoslavne crkve. Nad moštima Svetog Petra Koriškog vekovima se događaju čudotvorna isceljenja onih koji veruju da ovde mogu pronaći “ono što im lekari nisu mogli dati”. Pouzdanih pisanih izvora o ktitoru iz vremena gradnje manastira nema, ali se pretpostavlja da manastir potiče iz XIII ili eventualno iz XIV veka. U XV veku u manastiru je živeo čuveni podvižnik Sveti Joanikije Devički sa svojim monasima. Svetitelj je kasnije prešao u područje Drenice, gde se danas nalazi manastir Devič. Crna Reka kroz vekove nikada nije rušena, te je sačuvala svoju prvobitnu fizionomiju. U njoj se čuva i najdragoceniji srpski fresko živopis XVI veka. Međutim, najveća vrednost koja se čuva u manastiru jesu svete i celebne mošti Petra Koriškog. U drugoj polovini XVII veka, kad su nastala teška i nesigurna vremena turske odmazde, iz manastira Sopoćana prenete su u manastir Crnu Reku i mošti svetog Kralja Stefana Prvovenčanog. Mošti su kasnije vraćene u Studenicu. Pocetkom XVIII veka, u manastiru je pisarnica u kojoj su pisane i prepisivane bogoslužbene knjige, a verovatno, i škola za monahe. Crna Reka je dugo bila napuštena. Tek 1979. godine, današnji episkop raškoprizrenski gospodin Artemije nastanio se u pustom manastiru i oko sebe ubrzo okupio mlado bratstvo. Posle svog izbora za episkopa, vladika Artemije je uz pomoć crnorečkih monaha postepeno obnovio i ostale muške manastire Raškoprizrenske eparhije. I pored sve svoje izuzetne lepote i znamenitosti, manastir Crna Reka je dugo bio skoro nepoznat van svoje uže okoline. Tek odskora, izgradnjom mosta na jezeru kod Ribarića i popravkom prilaznog puta, manastir Crna Reka, redak dragulj srpske srednjevekovne kulture, izlazi iz relativne anonimnosti u kojoj je obitavao punih 700 godina. Manastir je aktivan, muški i o njemu brinu monasi. Slika preuzeta sa interneta.

9. Manastir Lipovac sa crkvom Sveti arhiđakon Stefan

Blizu Aleksinca kod mesta Katun nalazi se ovaj manastir, čija crkva je prvobitno bila posvećena Preobraženju. Podigao ga je monah German, prema natpisu koji se nalazi iznad vrata, i to 1399. godine. Prvi pisani izvori potiču iz 1413, a u turskim zapisima se javlja 1536. godine. Veća obnova bila je u XVII veku, i za nju je zaslužan srpski despot Stefan Lazarević. Zidan je od kamena. Imitacija zidanja opekom je nastala najverovatnije kod velike obnove u XVII veku. Od starih fresaka su sačuvani samo fragmenti. Prilikom obnove manastira 1939. godine, uradjene su i freske u donjoj zoni. U blizini manastira nalaze se ostaci srednjevekovnog utvrdjenog grada Lipovca. Manastir je aktivan, ženski je i o njemu brinu monahinje.

8. Manastir Mala Remeta sa crkvom Pokrova Presvete Bogorodice

Na središnjem delu Fruške Gore kod mesta Mala Remeta, u tišini i zelenilu nalazi se ovaj zasigurno najmanji, a možda i najlepši fruškogorski manastir. Do njega se dolazi tako što iz Vrdnika stignete do centra Jazka, gde je oznaka na desno, prođe se celo selo i na izlasku se skrene desno pre uzbrdice, pravo do manastira. Prema predanju, manastir je osnovao “sremski kralj” Dragutin. Najstariji podaci o Maloj Remeti ili Remetici sačuvani su u turskim zemljišnim knjigama iz 1545. godine. Turci su manastir spalili i opustošili. Godine 1679. Arsenije Čarnojević je dozvolio monasima manastira Rače da se nasele u Malu Remetu i da je obnove. Mala Remeta je bila metoh manastira Beočin, gde su monasi iz Rače prvo došli. Nova velika obnova bila je 1739. godine. Crkvu su sazidali majstori Todor i Nikola, a ktitor je bio Stanko Milinković. Iz iste godine potiče zaštitna povelja (salva gvardija), izdata od generala Valisa manastiru Beočin, u kojoj se pominje i štiti Mala Remeta.

7. Manastir Vratna sa crkvom Vaznesenja Gospodnjeg

Manastir se nalazi u selu Vratna u samom podnožju čuvenih Vratnjanskih kapija. To je na oko četrdeset kilometara od Negotina a dvadesetak od Brze Palanke. U slučaju da se koristi skretanje ka manastiru bliže Brzoj Palanci, treba računati na 3-4 km jako lošeg puta. Put kroz selo Jabukovac je skorašnji i dobar. Manastirska crkva posvećena je Vaznesenju Gospodnjem, a ranije je bila posvećena Svetim Apostolima. Smatra se da je manastir podignut u XIV veku i da mu je ktitor bio pop Nikodin iz Prilepa. To je bilo u periodu vladavine srpskog kralja Stefana Urosa II MIlutina. Na ulazu u narteks upisana je 1415. godina, kada je bila i prva obnova ovog manastira. Crkva je skromnih dimenzija, i živopis takođe. Zapadno od crkve nalazi se ćelija Svetog Nikodima, što ide u prilog legendi o njegovom ktitorstvu. Većina ikona u manastiru ima rusko poreklo, a pažnju zaslužuju carske dveri iz XIX veka. Ranije je u manastiru bilo dosta starih crkvenih knjiga, i zbirka od 20 ikona i 4 stare prestone ikone. Raznim rekonstrukcijama i obnovama manastir je izgubio svoj prvobitni izgled koji je imao u srednjem veku. Manastir je aktivan, ženski i o njemu brinu monahinje.

6. Manastir Sveti Roman sa crkvom Blagovesti Presvete Bogorodice

Na desnoj obali Južne Morave, u blizini Đunisa, nalazi se ovaj manastir. U njemu je kao monah živeo Roman Sinait, koji je proglašen za svetitelja, pa je manastir po njemu i dobio ime. Grob Svetog Romana Sinaita sa moštima i danas se nalazi u manastiru. On se poštuje kao čudotvorac i iscelitelj. Monasi sinaiti su sledbenici solunskog čudotvorca Grigorija Palme, čije učenje su prihvatili, i došli u Srbiju za vreme Kneza Lazara. O vremenu nastanka manastira nema podataka. Prvo pominjanje je iz 1498 god. Na starim temeljima podigao ga je upravnik ergele Kneza Lazara. Godine 1795. ga je obnovio Đorđe Pile, koji se u njemu i izlečio. Živopis iz 1795 godine je sačuvan u pevnicama i potkupolama. Smatra se da ispod sloja kreča ima još starijih freski. Novi živopis je uradjen 1831. godine. Manastir je aktivan, ženski i o njemu brinu monahinje.

5. Manastir Pavlovac sa crkvom Svetog Nikole

Putem iz Sopota za Koraćicu se stiže u ovaj manastir. Kada se uđe u selo, potrebno je skrenuti desno na prvom skretanju i ići do skretanja na kom je putokaz. Manastir je posvećen Svetom Nikoli i podignut je za vreme despota Stefana Lazarevića u dolini Pavlovičkog potoka. Star je 5 vekova. Obnavljan je dva puta – u XVI veku i XX veku. Manastirski kompleks se sastoji od crkve, konaka i – pretpostavlja se – letnjikovca despota Stefana, na severnoj strani crkve. U blizini je selo Markovac, u kom je despot Stefan iznenada umro 1427. godine. Iznad manastira, pored puta, nalaze se kameni sarkofag i česma. Manastir je aktivan i o njemu brinu monasi.

4. Manastir Blagoveštenje sa crkvom Svete Blagovesti

U Podnožju planine Rudnik u klisuri Blagoveštenjske reke, kod mesta Stragare, nalazi se ovaj hram posvećen Blagoveštenju. Iz centra Donje Šatornje skrene se levo kao za Manastir Nikolje, i nastavi putem za Stragare. Ne ulazi se u Stragare, već se produži i na kraju postoji put samo levo i desno i putokaz. Pođe se desno i naiđe na novi putokaz koji pokazuje pravo. Do manastira ima oko 8 kilometara pristojnog puta i na svakoj raskrsnici je oznaka. Manastirska crkva je izgradjena u XIV veku u doba kneza Lazara, kada je on osvojio Rudnik od župana Nikole Altomanovića i uspostavio zapadne granice svoje države. Ktitor manastira je nepoznati tadašnji vlastelin. Prema turskim popisima manastir se pominje 1476, 1516. i 1525. godine. Bolja vremena za manastir dolaze obnovom Pećke patrijaršije 1557. godine, kada je manastir i obnovljen. Crkva je prezidana, dozidana priprata, a iznad naosa je podignut tavan na kom je kasnije, u vreme Prvog srpskog ustanka, Karađorđe krio barut. Tu su se i okupljali srpski ustanici. U XVIII veku u manastirskim konacima radila je jedna od najstarijih škola u Srbiji. U ovom manastiru se posle povratka u Srbiju Karađorđe javno pokajao za oceubistvo i od igumana Grigorija dobio oproštaj greha. Izmedju dva ustanka, u Blagoveštenju je održan sabor srpskih glavara, među kojima je bio i Miloš Obrenović. Odatle je ruskom caru Aleksandru Prvom poslato pismo sa molbom za pomoć. Sredinom XIX veka manastir je dobio sadašnji izgled. Obilazeći Srbiju krajem XIX veka, manastir je posetio i čuveni istoričar Feliks Kanc. Za vreme Drugog svetskog rata porušeni su konaci, koji su obnovljeni 1960. godine. Južno od manastira, u njegovom podnožju, na izvoru Svetinje podignuta je devedesetih godina kapela posvećena Svetoj Petki. Voda sa izvora se koristi za izlečenje mnogih bolesti. Manastirski kompleks se sastoji od crkve sa zvonikom, trpezarije, tri konaka i pomoćnih zgrada elipsasto opasanih visokim kamenim zidom. Jedini ulaz je na južnoj strani. U crkvi se nalaze tri sloja živopisa. Za prvi se još ne zna kada je nastao. Drugi je naslikan krajem XIV veka, a treći početkom XVII veka. Tek 1981. godine su otkriveni veliki delovi najstarijih zidnih slika, od kojih se izdvaja kompozicija strašnog suda sa predstavom Hrista, Bogorodice, Svetog Jovana Krstitelja i dva bela andjela. Ikonostas u crkvi ima posebnu vrednost. Izdvaja se monumentalni duborezni krst sa oslikanim raspećem iz XVII veka. Radio ga je ikonopisac Andrija Rajčević, i to za daleko veću crkvu, pa je prilikom postavljanja morao da se skrati sa donje strane. U manastiru se nalazi i čudotvorna ikona Presvete Bogorodice i grob arhimandrita Vasilija na kome se isceljuju umobolni. Manastir ima i zlatan krst, poklon kneza Miloša u spomen na Svetoandrejsku skupštinu 1858. godine, i nekoliko vrednih rukopisa, jer je tu nekada bila prepisivačka radionica sa bibliotekom. Manastirska slava je Preobraženje Gospodnje (19. avgust). Manastir je aktivan i o njemu brinu monahinje.

3. Manastir Trška Crkva sa crkvom Rodjenja Presvete Bogorodice

Na putu Žagubica–Petrovac na Mlavi, kod sela Ribari, na 4 km od Žagubice, nalazi se ovaj srednjevekovni manastir. Nekada se tu nalazilo srednjevekovno naselje Trg po kome je crkva i dobila ime. Trška crkva je najstariji crkveni spomenik u ovom delu Srbije. Prema predanju, crkva je izgrađena još u IX veku, ali na osnovu sačuvanih materijalnih ostataka (grifona, prozora na apsidi i keramičkih sudova ugradjenih u zapadnu fasadu hrama), može se reći da je hram izgrađen krajem XIII veka, negde oko 1274. godine, i prvobitno je bio posvećen Svetom Nikoli. Crkva je srušena i prva velika obnova bila je 1430. godine, u vreme vladavine despota Đurđa Brankovića, i tada je crkva posvećena Rođenju Bogorodice, što je ostalo do današnjih dana. O tome svedoči kamena ploča sa natpisom, i druga ploča iz 1483. godine. Trška crkva je izgrađena u stilu raške škole. Zidana je sigom i temeljima od peščara. Na zapadnoj fasadi se nalaze skulpture uklesane u kamen, od čega se izdvajaju krilati grifoni. Skulpture grifona se danas mogu videti još u Studenici, Banji i u Dečanima, najlepšim spomenicima raške škole. Grifon, od kojih severni drži u prednjim kandžama glavu ovna, a u zadnjim glavu čoveka, dok južni drži glavu anđela, predstavljaju jevandjeliste Luku i Mateju. U turskim popisima iz 1572. godine, manastir se vodi kao aktivan. Postoji lepo oblikovan portal izmedju narteksa i središnjeg dela crkve. Sadašnji izgled crkve potiče iz obnove koja je izvršena 1796. godine. Posle Drugog svetskog rata, manastir je bio opljačkan. Godine 1953. vršena je rekonstrukcija manastira i podignut je konak. Noviji konak podignut je 1973. godine, i u njemu kapela Svetog Nikole. Trška crkva je uvršćena u značajne istorijske spomenike. Manastir je aktivan, ženski, i o njemu brinu monahinje.

2. Manastir Pustinja sa crkvom Vavedenja Presvete Bogorodice

Do Poćute se od Valjeva dolazi novoizgrađenom deonicom puta, i na samoj uzbrdici u centru je skretanje nadesno. Zatim se lošim putem silazi dosta dugo, tako da, kada pomislite da ne znate gde ste, stižete na prelepo mestu u šumi u kanjonu reke Jablanice. Po predanju, manastir je osnovan u XIII veku u vreme srpskog krallja Dragutina. Nezavisno od legende, današnji hram leži na temeljima još starijeg iz XI veka. U porti su drevni grobovi. Najstariji pomen manastira potiče iz 1572. godine. U okolnim skrovitim pećinama živeli su monasi pustinjaci, pa najverovatnije odatle potiče naziv manastira. Manastir je više puta rušen i spaljivan. Obnavljan je nekoliko puta. Za vreme Kočine krajine, Bušatlija paša je spalio manastir, pa je isti opusteo. Bio je tada jedina bogomolja u valjevskom kraju i tu su dovodjeni bolesnici kod monaha na lečenje. Hram je zidan od kamena i pravilno tesane sige. Naos je prekriven crepom. Hram ima pored zapadnog ulaza i drugi manji sa severne strane, što je retkost kod pravoslavnih hramova. Postoji i veoma lep zidani ikonostas sa ikonama. Zidani ikonostasi su karakteristični za veoma stare hramove. Način gradnje upućuje na pravoslavne jermene, što takodje govori o starosti ovog manastira. Freske potiču iz 1622. godine, i dobro su očuvane. Tu je ktitorski portret Joakima, zatim freske: Veliki praznici, Stradanje Hrista, Služba Agnecu, Nebeska liturgija, Svetitelji, i po lepoti čuvena freska Svetog Jovana sa krilima, koju uporedjuju sa Belim Anđelom iz Mileševe. Zanimljiv je i prikaz Svetog Silvestera Mučenika na fresci, jer se njegov lik ne sreće ni u jednom drugom pravoslavnom hramu. Manastir Pustinja je bio parohijska crkva i aktivan muški manastir do 1951. godine. Danas je ženski, i o njemu brinu monahinje.

1. Manastir Bođani sa crkvom Vavedenja Presvete Bogorodice

Na severu Bačke, oko desetak kilometara od Starog Bača, pođe se prema Vajskoj, pravo putem, i dođe do Bođana i manastira sa leve strane. Ovaj manastir sa crkvom posvećenoj Vavedenju Presvete Bogorodice dugačak je 17, a širok 6 metara. Zidovi su debljine 1 metar. Fasada hrama je bez ukrasa. Ktitor manastira je bio bogati trgovac Bogdan, uz dozvolu ugarskog kralja Matije Korvina. Hram je izgradjen 1478, a konačno završen 1722. godine. Više puta je rušen i obnavljan. Crkvu je oslikao 1737. godine Hristifor Žefarević. Bođansko slikarstvo predstavlja novinu u srpskom slikarstvu, i nazvan je”prelaznim periodom”. Ikonostas je u duborezu sa 39 ikona, i izradili su ga Vasilije Romanović i Jova Vasiljević, a radjen je izmedju 1745. i 1748. godine. Konak je završen 1790. godine. Nakon Velike seobe Srba, Bođani su jedno vreme bili sedište episkopa. Početkom XVIII veka, u manastiru je radila bogoslovska škola. U okviru konaka nalazi se mala kapela sa izvorom na kome se po predanju ktitor ovog manastira Bogdan, koji je imao bolesne oči, umio i ozdravio. Iz zahvalnosti, na tom mestu je podigao ovaj manastir, koji je prvobitno bio brvnara. Kompleks manastira ima veliki i uredjen park. Manastir je muški i aktivan.